Literatura koreańska – 10 książek na początek

Popularność dram i k-popu w ostatnich latach sprawiła, że polskie czytelniczki i czytelnicy zainteresowali się literaturą z Korei Południowej. Wśród kandydatów do literackiej Nagrody Nobla wielokrotnie pojawiał się Hwang Sok-Yong, aż wreszcie w październiku 2024 roku wyróżnienie to – jako pierwsza autorka z Korei Południowej – odebrała Han Kang. W dzisiejszym zestawieniu chcemy zaproponować Wam książki odpowiednie dla tych osób, dla których literatura koreańska (k-lit) jest jeszcze nowym i nieznanym terytorium.

Trudno byłoby zmieścić tutaj reprezentatywną listę wszystkich autorów i autorek dobrej literatury z Korei Południowej. Poza powieściami pojawiają się wspaniałe tomy poezji, takie jak eksperymentalne DMZ Colony autorstwa Don Mee Choi, czy Unexpected Vanilla Hyemi Lee, a także cała masa świetnych powieści graficznych oraz zbiorów opowiadań. Pisarki podejmują tematykę związaną z pozycją kobiet we koreańskim systemie politycznym i społecznym, poruszane są też kwestie kryzysu ekologicznego czy katastrof spowodowanych niekontrolowanym rozwojem gospodarki kapitalistycznej.  Od czego więc zacząć? Oto kilka naszych propozycji!

Wegetarianka Han Kang

Wegetarianka to książka Han Kang o kobiecie, która na skutek koszmarów sennych postanawia wyłączyć się z udziału w społeczeństwie, uznając, że jego fundamentalną zasadą działania jest przemoc wobec słabszych. Chociaż jako czytelniczki i czytelnicy nie mamy wglądu w sposób myślenia Yeong-hye, czyli głównej bohaterki, to możemy śledzić reakcje otoczenia na jej przemianę. Najbliższe osoby kobiety próbują szantażem i siłą zmusić ją do powrotu do zachowania, które uznają za normalne, a zięć Yeong-hye wykorzystuje jej sytuację dla własnej korzyści. Siostra Yeong-hye próbuje ratować jej życie, ale ostatecznie tak samo jak reszta rodziny odmawiają kobiecie prawa do podjęcia decyzji o przemianie. Mimo to, Yeong-hye wygrywa swój zakład z życiem — na ostatnich stronach powieści jej umysł zbliża się do działania w taki sposób, jak wyobrażamy sobie życie roślin.

Tłumaczenie Deborah Smith The Vegetarian otrzymało w 2016 roku nagrodę Międzynarodowego Bookera. W październiku 2024 Han Kang otrzymała Literacką Nagrodę Nobla za “mierzenie się z historycznymi traumami, niewidzialnymi normami i odsłanianie kruchości ludzkiego życia”.

Nikt nie odpisuje Jang Eun-jin

Pierwsza powieść koreańska w Tajfunach! Jihun, trzydziestoparoletni mężczyzna podróżuje przez Koreę Południową ze swoim psem Chociem. W plecaku ma tylko empetrójkę, książkę i przybory do pisania. Codziennie przed zaśnięciem pisze list adresowany do osoby, którą poznał podczas podróży. Każdemu, z kim przez krótką chwilę dzieli się opowieściami, nadaje numer: 32, 239, 412, 751… To historia o poszukiwaniu kontaktu, wspólnego elementu, który możemy dzielić z ludźmi znajdującymi się dookoła nas. Ciepła, momentami poruszająca opowieść drogi, na której końcu bohater dowiaduje się czegoś nowego o sobie. Nikt nie odpisuje to pierwsza książka Jang Eun-jin, która doczekała się przekładu na język polski (tłum. Marta Niewiadomska).

Turystka Yun Ko-Eun

Oto słodko-gorzka opowieść o Yonie, pracownicy nietypowej agencji turystycznej, której klienci wypoczywają odwiedzając miejsca słynnych katastrof, klęsk żywiołowych i rejony wymierającej flory i fauny. W wyniku serii pechowych wydarzeń w pracy, Yona musi pojechać na jedną z proponowanych przez agencję wycieczek i ocenić, czy pozostanie w ofercie firmy. Yun Ko-Eun zabiera nas w podróż po rzeczywistości późnego kapitalizmu, łącząc przemyślenia dotyczące masowej turystyki z wizją końca świata dostosowanego do indywidualnych preferencji klienta. Chociaż powieść porusza stosunkowo trudne tematy, to czyta się ją lekko. Konwencja dreszczowca i odkrywanie tajemnicy wioski Mui oczami Yony pozwala nam na dobre zgubić się w świecie Turystki.

Kim Jiyoung. Urodzona w 1982 Cho Nam-Joo

Głośna książka Cho Nam-Joo jest manifestem feministycznym, który w Korei wybrzmiał pewnie o wiele mocniej, niż możemy sobie to wyobrazić w Polsce. Chociaż główna bohaterka powieści, Jiyoung, ma skromne — przynajmniej jak na europejskie warunki — marzenia, to ich realizacja jest niemal niemożliwa z powodu systemowej dyskryminacji kobiet na koreańskim rynku pracy. I to właśnie te problemy, czyli systemowe rozwiązania mające utrzymać kobiety w domach, odizolować od reszty społeczeństwa i zmniejszyć ich wpływ na politykę, uwydatnia Cho Nam-Joo. Powieść przeczytały miliony Koreanek, wywołała też dyskusje na temat miejsca kobiet we współczesnym społeczeństwie Korei Południowej. Jest to zatem must-read dla wszystkich, którzy chcą być na bieżąco z tym, co dzieje się w Korei.

Zaopiekuj się moją mamą Shin Kyung-sook

Zaopiekuj się moją mamą to książka mocno osadzona w kontekście społeczno-historycznym. Shin Kyung-sook eksploruje relacje typowej koreańskiej rodziny z okresu przełomu gospodarczego — choć młodsze pokolenie pokończyło studia i mogło osiedlić się w mieście, ich rodzice pozostają na wsi, skazani na o wiele prostsze, trudniejsze warunki życiowe. Historia stanowi pewnego rodzaju rachunek sumienia dzieci Son-yo oraz innych członków jej rodziny. Wszyscy przez lata dopuszczali się wobec niej zaniedbań, jednocześnie korzystając z jej pomocy i poświęcenia.

Shin Kyung-sook opiera się mocno na symbolice religii chrześcijańskiej: Son-yo, czyli tytułowa mama, otoczona jest symbolami maryjnymi i przedstawiona jest niemal jako święta, sama książka natomiast stanowi spowiedź rodziny zmierzającą do “opuszczenia win” wobec kobiety. Poprzez swoją konstrukcję, Zaopiekuj się moją mamą oferuje ciekawy wgląd w różnorodność wyznaniową w Korei Południowej, ale też zwraca uwagę na trudną sytuację kobiet w koreańskim społeczeństwie.

Przeklęty królik Bora Chung

Mieszanka folkloru, horroru, groteski, makabry, podszyta nawiązaniami do polskiej literatury i kultury? Coś takiego czytelnik odnajdzie tylko w prozie Bory Chung. Autorka jest bowiem tłumaczką z języków polskiego i rosyjskiego, przekładała na język koreański między innymi prozę Lema, Schulza i Gombrowicza. Jej twórczość została również doceniona w anglosferze – przekład Cursed Bunny autorstwa Antona Hura była mocnym kandydatem do Międzynarodowego Bookera w 2022. Po tym sukcesie kolejne tytuły Bory Chung zaczęły pojawiać się zarówno po angielsku, jak i polsku. W 2025 roku w Tajfunach szykujemy dla Was kolejny, równie intrygujący zbiór opowiadań autorki, w przekładzie – jakżeby inaczej – Marty Niewiadomskiej.

Uśmiech Shoko Choi Eunyoung

Debiutancki zbiór opowiadań Choi Eunyoung idealnie ukazuje jej niezwykłą literacką spostrzegawczość i empatię; w swoich tekstach, osadzonych zarówno w rodzimej Korei, jak i w różnych innych miejscach na całym świecie (tak, są też wątki polskie!), autorka uchwyciła subtelne zmiany w relacjach między przyjaciółkami, zakochanymi, członkami rodzin – często z różnych pokoleń. Choi Eunyoung nie stroni też od komentarza na temat historycznej lub społecznej traumy – nawiązuje do historii, której piętno przekazywane jest z pokolenia na pokolenia, oraz do współczesnych wydarzeń, które wstrząsnęły nią osobiście, tak jak katastrofa promu Sewol. Piękną prozę autorki na język polski przełożyła Marta Niewiadomska.

Friend: A Novel from North Korea Paek Nam-nyong 

Friend to powieść wyjątkowo ciekawa, mimo że niezupełnie nowa. Opublikowana już w 1988 roku książka skupia się na sprawie rozwodowej prowadzonej przez sędziego Jeong Jin Wu. Wydarzenia powieści podszyte są filozofią, w której systemowe problemy mogą zostać rozwiązane dzięki poświęceniu i silnej woli jednostek. Z naszej perspektywy jasne jest, że takie podejście zmienia bohaterów powieści w trybiki systemu politycznego, to sama filozofia silnej jednostki nie jest nam obca — przypomnijmy sobie, przykładowo, głosy o jednostkowej odpowiedzialności w debatach o kryzysie klimatycznym. W istocie bowiem kryzys małżeński, którym zajmuje się Jeong Jin Wu to tylko metafora konfliktów klasowych.

Żona chciałaby żyć na wyższym poziomie, rozwijać się intelektualnie i artystycznie, podczas gdy jej mąż, pozbawiony kapitału kulturowego i przedsiębiorczości, pozostaje z tyłu. Pod pozorem opowieści o miłości, autor Friend chce zachęcić społeczeństwo do równania w dół, do rezygnacji z ambicji na rzecz harmonii z tymi, których mamy za nieudaczników. Chociaż powieść możemy odczytać jako typowe dzieło komunistycznej propagandy, to pytania, które stawia w niej Paek Nam-nyong są nadal nierozwiązane. Bo czy wiemy, co robić z tymi, których zostawiamy w tyle, kiedy płyniemy na fali postępu?

Trawa Keum Suk Gendry-Kim

Trawa Keum Suk Gendry-Kim, która ukazała się po polsku w przekładzie Łukasza Janika, to niepozorna, ale niezwykle ważna pozycja wśród ogólnodostępnych książek o historii Korei. Opowiada losy jednej z dziewczynek, które padły ofiarą niewolnictwa seksualnego — jednej ze zbrodni wojennych popełnianych przez Cesarską Armię Japońską na ludności Azji w okresie drugiej wojny światowej. Opowieść ta jest tym ważniejsza, że dokładnej liczby ofiar niewolnictwa seksualnego, po japońsku nazywanych “pocieszycielkami” (ianfu, 慰安婦), nie udało się ustalić do dziś: bieżące oszacowania wahają się między 50 a 200 tysięcy. Tymczasem spór o uznanie tego rodzaju zbrodni wojennych nadal kształtuje relacje międzynarodowe między Japonią i Koreą Południową, wliczając niedawny masowy bojkot japońskich marek na koreańskim rynku. Historia podana jest tu w formie graficznej, przez co nabiera refleksyjnego, pełniejszego charakteru. Tworząc komiks, a nie powieść czy reportaż historyczny, Gendry-Kim kieruje naszą uwagę na teraźniejszość: w jaki sposób należy radzić sobie z trwającymi konsekwencjami zbrodni wojennych? I jak szukać człowieczeństwa, które odebrała ludziom wojenna przemoc?

Ten, którego szukam Bae Suah

Nowela Bae Suah przenosi nas na zmrożone, zimne ulice Seulu; główną bohaterką tej historii jest młoda dziewczyna, parająca się różnych prac, byle tylko utrzymać siebie i swoją rodzinę. W martwym punkcie staje też jej relacja z Cheolsu – gdy chłopak rozpoczyna obowiązkową służbę wojskową, bohaterka wyrusza z wizytą na poligon. Proza Bae jest niejednoznaczna, oniryczna, miejscami wręcz brutalna, niełatwa do interpretacji, ale dająca czytelnikom olbrzymią satysfakcję. Warto zanurzyć się w jej szary, niebezpieczny świat i spróbować samemu poskładać w całość nitki, które nam zostawia.

Oto nasze dziesięć tajfunowych polecajek na początek. Od siebie dodam jeszcze, że jeśli lubicie poezję (a mało tej koreańskiej wyszło do tej pory po polsku) koniecznie sięgnijcie po Histerię Kim Yideum, która ukazała się w tym roku. Mam nadzieję, że zaskoczy Was tak samo bardzo jak mnie.