Czteroksiąg

„Władze powiedziały – niech rozsiani wśród brzegów Żółtej Rzeki ludzie, a także ziemia i uprawy nazywają się Strefa Reedukacji”. I stało się tak – a czy komunistyczne władze o tym wiedziały, czy nie – było to złe.

Autor Kronik Eksplozji i Snu wioski Ding w Czteroksięgu odmalowuje obraz życia w obozie pracy dla tych, którzy sprzeniewierzyli się ideom kampanii Wielkiego skoku naprzód (1958-1962). W zasadzie wystarczyło jedynie przynależeć do warstwy intelektualistów, aby zostać uznanym za wroga nowego porządku, dla którego jedyną szansę na „wyjście na ludzi”, stanowiła uczciwa praca na roli. Niestety, jak się okazało, Wielki skok pomylił kierunek, reedukacja polegała na wymuszonym regresie umysłowym i obyczajowym, a ciężka praca stanowczo nie była uczciwa. Na domiar złego, dziesiątki profesorów, pisarzy, lekarzy, architektów, a nawet muzyków zmuszono do udziału w grze w donoszenie na siebie nawzajem, za co nagradzano… kwiatkami i gwiazdkami. Niczym w jednym z odcinków dystopijnego serialu Black Mirror, na wolność liczyć mógł tylko ten, kto zebrał ich odpowiednią liczbę. Chyba nikt się nie obrazi, jeżeli zdradzę, że ten genialny system wzajemnej kontroli i automotywacji nie opierał się na sprawiedliwych zasadach – ciężko się dziwić, jeżeli władza nad jego funkcjonowaniem spoczywała w rękach… Dziecka.

Zarządzający komuną Dziecko to postać, do której w ramach lektury (o dziwo) czujemy co raz większą sympatię. Jest młody, pełen naiwnej wiary w słuszność wytycznych swych zwierzchników, stara się udawać surowego i stanowczego, jednak to czego najbardziej pragnie to pochwały, nagrody i dyplomy. Jego upór i niezłomna determinacja dają mu siłę czynienia cudów – niestety, rękoma ludzi wyeksploatowanych niczym uprawiana przez nich ziemia.

Choć Czteroksiąg porusza bardzo trudną tematykę, to, przynajmniej moim zdaniem, jego lektura nie należy do nieprzyjemnych. Yan Lianke w mistrzowski sposób operując biblijną stylistyką, opowiada historię stanowiącą ogromne wyzwanie interpretacyjne. Jako wielbiciel twórczości tego kontrowersyjnego pisarza, przyznam szczerze, że trochę obawiałem się tego, co kryje w sobie ta powieść, jednak z ulgą przyznaję, że w rankingu moich ulubionych autorów, Yan Lianke zrobił wielki skok naprzód.

(Polecam również Czteroksiąg w wersji angielskiej – The Four Books)