Coraz więcej mówi się na świecie o sytuacji Ujgurów w Chnach, ale nadal zdecydowanie za mało. Historia Gulbahar Haitiwaji świetnie pokazuje, dlaczego – osoby, które doświadczają prześladowań i różnego typu przemocy ze strony państwa są zastraszane, zmuszane do wycofywania swoich oświadczeń, do wymazywania wypowiedzi na temat prawdziwej sytuacji w Sinkiangu. Z obawy o swoje życie i zdrowie – a także (a może zwłaszcza ) swoich najbliższych – zgadzają się na powtarzanie wyreżyserowanych wypowiedzi, na mówienie, że nic się nie dzieje i że wszelkie głosy krytykujące chińskie władze to kłamstwa, które nie mają nic wspólnego z rzeczywistością.
Historia Gulbahar Haitiwaji to z jednej strony opowieść o niej samej, o jej rodzinie, o dorastaniu i pracy w Sinkiangu i wspólnej decyzji o przeprowadzce do innego kraju w związku z narastającą dyskryminacją wobec Ujgurów. Ale niestety na tym się jej opowieść nie kończy – pewnego dnia Gulbahar dostaje telefon ze swojej poprzedniej pracy, że musi wrócić do Chin, żeby uporządkować kwestie formalne w związku z odejściem z firmy i emigracją. Kiedy tak robi, trafia do aresztu. Zarzuca się jej wspieranie terroryzmu i zdradę ojczyzny, jest przesłuchiwana wielokrotnie, często po kilkanaście godzin, przykuwana do łóżka, odmawia się jej kontaktu z kimkolwiek. O tym, że została zamknięta przez długi czas nie wie ani jej rodzina na miejscu ani we Francji. Tym, co stanowi argument chińskiego rządu, że zasługuje na takie traktowanie jest zdjęcie jej córki, która trzyma flagę Wschodniego Turkiestanu (jak nazywają ten region ujgurscy separatyści, którzy nie chcą przynależeć do Chin ani być przez nie definiowanym).
Ocalała z chińskiego gułagu to lektura ciężka, nie tylko ze względu na opisywane metody okrutnego traktowania więźniów, ale przede wszystkim dlatego, że świetnie zarysowywuje szerszy kontekst ludobójstwa, które jest przez większość świata ignorowane: przez długi czas udawało się chińskiemu rządowi ograniczać kolejne i kolejne prawa Ujgurów, tłumacząc to “walką z islamskim terroryzmem”. To przestroga, do czego prowadzić może usankcjonowana przez rząd islamofobia, która z czasem staje się podstawą do dehumanizacji całej ogromnej grupy ludzi. Ale także lekcja dla nas, jak łatwo jest nami manipulować (wystarczy, że o niektórych rzeczach nie będzie się mówić), jak łatwo jest budować w nas strach wobec tego “Innego” i jak mało kroków dzieli zakaz noszenia hidżabu czy publicznych modlitw od usankcjonowanego systemu represji, który ma jeden cel: likwidację lub/oraz siłową asymilację milionów ludzi, tylko dlatego, że wyglądają inaczej jak my, jedzą inne rzeczy i modlą się do innego boga.
Wspomnienia Gulbahar Haitiwaji pokazują też świetnie, jak łatwo jest nas zastraszyć i jak – wbrew pozorom – łatwo jest zmusić nas do milczenia. Mimo miłości, mimo przyjaźni, mimo zrozumienia ze strony bliskich Gulbahar nie mogła powiedzieć o tym, co przeszła nikomu ze swojej rodziny, tak jak nikt nie mógł powiedzieć jej o represjach, którego ktoś padł ofiarą. Gulbahar szczerze mówi o tym, że też została złamana, że też w pewnym momencie zaczęła się godzić na powtarzanie wytartych frazesów, że była świadoma, że jej rozmowy z bliskimi są podsłuchiwane, że podpisywała wszystko, co zostało jej podsunięte, bo po latach uwięzienia, zastraszania, bicia, przesłuchiwania, zmuszania do powtarzania propagandy, nie miała już siły na bunt. I to właśnie ta szczerość – prawdziwa opowieść kobiety, która nie jest w żadnym wypadku bez skazy, tak jak bez skazy nie jest żaden z jej bliskich, bo w takim systemie przyszło im żyć – dobitnie pokazuje, jak za pomocą lat represji, propagandy i przemocy można sprawić, że ludzie obracają się przeciwko swoim bliskim, swoim sąsiadom, swojemu narodowi, tylko po to, żeby jakoś przeżyć.
Obowiązkowa lektura dla wszystkich, nie tylko tych, którzy interesują się tym kawałkiem świata.
